نگاهی بر آفاتی که گریبانگیر مجالس عزاداری است

مقام معظم رهبری خطاب به مداح ها فرمودند: «شما می توانید ذهن مردم را بالا بیاورید. شعرهاى خوب، الفاظ زیبا، مضامین عالى و معارف قوى خوانده بشود؛ خب، مردم مجبور می شوند گوش كنند. وقتى شما خوب می خوانید، گوش می كنند و طبعاً ذهنشان بالا مى‌آید. حتماً ما باید این را جزو وظائف خودمان بدانیم كه سطح دید و سطح ذوق و تأمل مردم را بالا بیاوریم.»
مجالسی که به نام و یاد اهل بیت علیهم السلام برای گسترش فرهنگ ثقلین برگزار می شوند در عین لزوم و ثمربخشی گاهی در اثر بی خبری و کم توجهی دچار آسیب هایی می شوند که آن آثار و برکات را تحت الشعاع خود قرارمی دهد. در ادامه برای یادآوری و توجه؛ مهمترین این آفات نقل شده و مورد بررسی قرار می گیرد.

۱ـ سبک و محتوای اشعار عزاداری یکی از راه هایی که برای ایجاد شور بیشتر و خروج از یک نواختی برای جذب مخاطب بیشتر و رضایتمندی آن چند سالی است در پیش گرفته شده، رو آوردن به سبک های گوناگون خوانندگی در اجرای مراسم عزاداری است؛ سبک هایی که گاه مورد اعتراض علما و مراجع تقلیدی مانند مقام معظم رهبری و آیت الله مکارم شیرازی قرار گرفته است.

اشکالی که به این گونه سبک ها وارد است هم از ناحیه اجراست و هم از ناحیه محتوا که اوج مصیبت در جایی است که یک عزاداری از هر دو جهت گرفتار باشد.

استفاده از محتوایی به دور از شأن و جایگاه والای حضرات معصومین علیهم السلام و نیز تقلید از سبک و آهنگ های مبتذل و سخیف و گاه آشنا با ذهن طیفی از جامعه، از آسیب های جدی عزاداری است که راه زدودن آن در عین آسانی نیاز جدی به خواست شاعر، مجری، مداح و مستمع دارد.

مقام معظم رهبری خطاب به مداح ها فرمودند: «شما می توانید ذهن مردم را بالا بیاورید. شعرهاى خوب، الفاظ زیبا، مضامین عالى و معارف قوى خوانده بشود؛ خب، مردم مجبور می شوند گوش كنند. وقتى شما خوب می خوانید، گوش می كنند و طبعاً ذهنشان بالا مى‌آید. حتماً ما باید این را جزو وظائف خودمان بدانیم كه سطح دید و سطح ذوق و تأمل مردم را بالا بیاوریم.»[۱]

و اینکه باید از فرصت پیش آمده برای معرفت افزایی مردم استفاده کرد با محتوا و اجرای مناسب. در این باره مقام معظم رهبری فرمودند: «از این فرصت باید استفاده كرد؛ این فرصت را نباید ضایع كرد. شعرى كه محتوا نداشته باشد، این فرصت را ضایع می كند؛ یا اگر چنانچه در آن یك نكته‌ى ضعیف و احیاناً غلط وجود داشته باشد، این فرصت را ضایع می كند؛ یا اگر چنان چه كیفیت اجرا جورى باشد كه مرزهاى شرعى را مخدوش كند، این فرصت ضایع شده است.»[۲]

۲ـ توجه بیشتر به مداحی تا سخنرانی آسیب دیگر، کمرنگ شدن اهمیت سخنرانی در نظر برخی بانیان و مجریان اینگونه مجالس است. هر چند این عقب نشینی ناشی از عواملی مانند ضعف برخی خطباء، علاقه ی شخصی مجریان بر پر رنگ کردن شور و عزاداری و ... است؛ اما نباید از این اصل غافل شد که اگر امام(ره) فرمود: "این محرم و صفر است که اسلام را زنده نگه داشته است"، بخش عمده آن مرهون معارفی است که علمای اسلام به واسطه ی این منبرها به گوش مردم رساندند و آنها را با وظیفه ی دفاع از اسلام و زنده نگه داشتن نهضت عاشورا آشنا کردند.

نباید فراموش کرد که اگر این معارف از مجالس عزاداری گرفته شود و یا توجه بایسته ای به آن نشود خروجی آن قادر به زنده نگه داشتن اسلام نخواهد بود؛ چرا که زنده ماندن اسلام به گسترش احکام و معارف آن و در مرحله بعد عمل به آن دانسته هاست.

زمانی که به سخنرانی اختصاص داده می شود؛ تبلیغی که روی آن می شود؛ حتی نوع و اندازه فونت به کار گرفته شده در اعلانها، خود گویای این است که متولیان برگزاری این مجالس معارف محورند یا شور محور که صد البته وجود هر دو لازم و ضروری است.

۳ـ کم توجهی به اعتبار آنچه نقل می شود کم رنگی آیات، روایات معتبر و فراوانی اعتماد به دیده ها و شنیده های کم اعتبار و یا بی اعتبار مانند خواب هایی که گوینده دیده یا شنیده است در کنار حرف های به اصطلاح «دلی» از دیگر آفات جدی در این حوزه است.

باید تلاش کرد و به جد از سخنران و مداح طلب کرد (اگر توجه ندارند و رعایت نمی کنند) که آنچه سخنران می گوید همگی مستند به آیات و روایات و تحقیقات ارزشمند باشد و آنچه مداح نقل می کند دارای سند معتبر باشد.

اگر این اصل رعایت نشود (که گاه نمی شود) مجالس به این ارزشمندی با تهی شدن از محتوای متقن، کم کم ارزش خود را از دست داده و سر از بی محتوایی و خرافه سرایی در می آورند و این یعنی گم کردن راه و دور افتادن از هدف.

درباره تاریخ کربلا کتابهای معتبر متعددی وجود دارد که روضه خوان ها و مرثیه سرایان ما میآ‌توانند با استناد به آن بر استحکام و اتقان سخنان خود بیفزایند.[۳]

۴ـ بی توجهی به مخاطب عام کم نیستند مجالس عزاداری که بر اساس ذوق بانیان و شرکت کننده های معدود و دائمی خود تنظیم می شوند؛ اینکه سخنران درباره چه موضوعی سخن بگوید و چه مقدار از زمان به او اختصاص داده شود و اینکه مداح چه سبکی بخواند و مردم را چه مدت به سینه زنی و عزاداری و با چه سبک هایی وادارد ملاکی ندارد جز خواست همان عده که بر همین اساس گاه تا ساعت ها این عزاداری و اجرای زمینه، نوحه، واحد، دو دمه، شور و زمزمه ادامه پیدا می کند و این در حالی است که از سخنران خواسته شده بیست و یا حداکثر نیم ساعته به سخنرانی خود خاتمه دهد؛ اما آیا این همانی است که مخاطب سالی یک بار محرم می خواهد و این برنامه مورد نیاز اوست؟ مگر آنکه بخواهیم کاری به این عده ی کثیر نداشته باشیم و یا اصرار داشته باشیم او هم همان چیزی را بپسندد که منِ مجری میآ‌پسندم.

متأسفانه بخشی از فاصله گرفتن مردم از این گونه مجالس برای همین بی توجهی است که به خواست و نیاز آنها می شود.

شایسته است مجالس عزاداری (حداقل در این دهه) به گونه ای تنظیم و برنامه ریزی شود که متناسب با مخاطب عام باشد و عده ای خاص.

پی نوشت:
۱. در دیدار جمعى از شعراى آئینى (۹۰/۰۳/۲۵)
۲. در دیدار جمعى از مداحان (۹۲/۰۲/۱۱)
۳. کتاب ارزشمند «شهادت نامه ی امام حسین علیه السلام بر پایه ی منابع معتبر» برگرفته از دانشنامه امام حسین علیه السلام، محصول تحقیق پژوهشگران دارالحدیث از بهترین این منابع است.