رحمت الهی و عذاب اخروی چیست؟

پرسش:
رحمت الهی و عذاب اخروی چیست؟
پاسخ :
با سلام و عرض ادب و احترام
درباره رحمت خدا، دو ويژگي «بيش تر»ي و «پيش تر»ي بسيار نمايان و مشهود است . «يا من سبقت رحمته غضبه»    و جلوه هاي رحمت خدا را در نظام تكوين، نظام تشريع و نظام آخرت به خوبي مي توان مشاهده كرد كه اصل در آفرينش فراواني نعمت ها و گستردگي بهره مندي هاست و ويراني ها و آسيب از عوارض بعدي به شمار مي آيد.
و اصل در راهنمائيهاي الهي و فرستادن پيامبران، هدايت و رشد و تعالي انسان هاست و اجراي حدود و محدوديت ها به منظور كنترل و پيشگيري مي باشد.
و همچنين اصل در نظام آخرت؛ بهره مندي از لطف و بخشش و شفاعت الهي است مگر كسي كه قابليت نداشته باشد. به همين جهت خداوند متعال پاداش نيكان را ده برابر و مجازات زشت خويان را برابر مي دهد.   «من جاء بالحسنه فله عشر امثالها و من جاء بالسيئه فلا يجزي الا مثلها و هم لا يظلمون»  (1)
در پايان به يك نكته معرفتي نيز توجه شما را جلب مي كنيم:
رحمت حق تعالي دوگونه قابل نگرش و بررسي مي‏باشد:
 گونه نخست ملاحظه عنايت باري‏تعالي از جهت فاعلي صرف و بدون لحاظ جهت قابلي است. در اين مرتبه رحمت و فياضيت حق تعالي نسبت به همه ممكنات مساوي است زيرا او «تام‏الفاعليه» است و هيچ بخل و كمبودي در افاضه ندارد.
 نگرش دوم ملاحظه رحمت حق تعالي با توجه به شرايط قابلي و پذيرش فيض است. در اين مرحله قطعاً قابليت‏ها متفاوتند و عنايت حق تعالي نيز نسبت به هر موجودي متناسب باپذيرش و قابليت قابل مي‏باشد.
آنچه كه در عالم اصل است رحمت خداوند است آفرينش و برنامه‏هاي آن جملگي جلوه‏اي از رحمت خداوند هستند حتي با ديد دقيق برخي مصائب نيز جلوه‏اي از رحمت او هستند زيرا كه موجب تنبيه و بيداري مي‏گردد. البته زمينه اين مصائب را بايد در عمل خود انسان جستجو نمود ولي خداوند به جهت تنبيه آدمي را به عواقب آن دچارمي‏سازد. در هر صورت يك معيار تقريبي براي تشخيص اينكه مصائب از كدام نوع است مي‏توان ارائه نمود و آن اينكه اگر در گرفتاري توجه به خدا و تنبيه حاصل مي‏شود و دل انسان را نرم مي‏كند رحمت است و اگر چنين نيست نقمت و عذاب است و بايد با استغفار و دعا و ديگر اعمال خير حال را دگرگون نمود.
در مورد عذاب اخروی نیز باید توجه داشت كه خداوند نمى خواهد انسان را از طريق كيفر و عذاب به كمال مطلوب برساند. خداوند مى خواهد همه مردم با پيمودن راه سعادت به كمال انسانى برسند و اين خواسته خداوند براى همه انسانهاست. امّا از آن جا كه انسان داراى اراده و اختيار است مى تواند راه خير را برگزيند و يا راه شر را. چنانچه راه شر را برگزيند، از خداوند نافرمانى كرده و مستحق عقاب و كيفر مى شود كه عذاب و كيفر چيزى جز نتيجه و بازتاب عمل انسان و بلكه به تعبير برخى از بزرگان چيزى جز خود عمل(نه نتيجه عمل) نيست.
اين عذاب و كيفر، براى فرد گناهكار عين رحمت است و بنابر برخى آيات و روايات، گناهان انسان را پاك مى كند و انسان را آماده برخوردارى از نعمت بهشت ابدى مى گرداند، مگر اين كه انسان هيچ گونه زمينه اصلاح و پاك شدن را در خود فراهم نكرده باشد; مانند مشركان كه در عذاب اخروى جاويد خواهند بود.
مجازاتهاى دنيوى جنبه وضعى اعتبارى و قراردادى دارد ولى عذاب اخروى چنين نيست بلكه رابطه كنشهاى انسان در دنيا و مجازات اخروى رابطه ذاتى و تكوينى است. به عبارت ديگر كيفر و عقاب اخروى چيزى جز همان كنش دنيايى نيست يعنى صورت ملكوتى و باطن و حقيقت همين عمل است


پی نوشت ها:
1) سوره انعام (6)، آيه 16