پرسش:
چرا خدا که از همه چیز با خبر است ملائکه را مامور یادداشت و ثبت اعمال بندگان قرار داده است؟
پاسخ :
با سلام و عرض ادب و احترام
بي ترديد خداوند بر هر چيز احاطه علمي دارد: "...وَ أَن‌َّ اللَّه‌َ قَدْ أَحَاطَ بِكُل‌ِّ شَي‌ْءٍ عِلْمَا ;(1)...و به راستي دانش خدا هر چيزي را در بر گرفته است." و بر آن چه مردم انجام مي‌دهند احاطه دارد. "...وَاللَّه‌ُ بِمَا يَعْمَلُون‌َ مُحِيطٌ "(2) با اين حال، فرشتگاني را براي نوشتن كارهاي نيك و بد بندگان گماشته است. "...وَ رُسُلُنَا لَدَيْهِم‌ْ يَكْتُبُون‌َ ;(3) و فرشتگان ما پيش آنان [حاضرند و] و ثبت مي‌كنند."; "وَ إِن‌َّ عَلَيْكُم‌ْ لحافظین # كِرَامًا كَـَتِبِين‌َ ;(4) و قطعاً بر شما نگهباناني گماشته شده‌اند، [فرشتگان] بزرگواري كه نويسندگان [اعمال شما] هستند...".
گماشتن فرشتگان براي ثبت كارهاي بندگان چند جهت دارد:
1. يكي از سنت‌هاي الهي اين است كه خداوند كارها را بر اساس اسباب آن‌ها انجام مي‌دهد; يعني اراده الهي بر اين تعلق گرفته كه كارهاي جهان از مجاري خاص خودش پديد آيد. امام صادق‌مي‌فرمايد: خداوند اشيا را تنها به وسيله اسباب خودش اجرا مي‌نمايد.(5)
فرشتگان مأموران خداوند هستند كه هر يك از آنان به كار ويژه‌اي گمارده شده‌اند و يك دسته از آنان گماشتگان ثبت اعمال مردمند. اين، نه با قدرت خداوند تنافي دارد و نه با علم او. ولي اراده خداوند بر انجام كارهاي جهان از طريق واسطه‌ها تعلق گرفته است و همه واسطه در طول خداوند قرار دارند.
2. ثبت اعمال و بيان گسترده و شرح نامه اعمال در آيه‌هاي قرآن و روايات، آثار تربيتي فراواني دارد و در تهذيب نفوس، تكامل انسان‌ها و تقويت اخلاق و تقوا بسيار اثربخش است و هشدار به انسان‌ها است كه مراقب گفتار و رفتار خويش باشند، زيرا همه چيز در برنامه اعمال ثبت مي‌شود و در قيامت بي كم و كاست ارائه خواهد شد.
ايمان به مسأله نامه عمل كه فرشتگاني شب و روز با انسان هستند و اعمال او را ثبت مي‌كنند و ايمان به اين حقيقت كه در صحنه محشر نامه اعمال در برابر ديده همگان گشوده مي‌شود و تمام گناهان مستور در آن نمايان مي‌گردد، عامل بازدارنده عجيبي از گناهان است.
مردي از امام صادق پرسيد: علت وجود فرشتگان مأمور ثبت اعمال نيك و بد چيست؟ با اين كه مي‌دانيم خداوند به همه چيز عالم است و هر چيزي را كه مخفي‌تر از آن وجود ندارد مي‌داند؟
امام در پاسخ فرمود: خداوند اين فرشتگان را گواه بر بندگان قرار داده، تا بندگان به خاطر ملازمت آنان بيشتر مواظب اطاعت خداوند باشند و از معصيت او بيشتر خودداري كنند. و چه بسيار بندگاني كه تصميم بر گناه مي‌گيرند سپس به ياد اين دو فرشته مي‌افتند و خودداري مي‌كنند و مي‌گويند: پروردگار ما را مي‌بيند و فرشتگان حافظ اعمال نيز گواهي مي‌دهند.(6)
پی نوشت ها:
1) طلاق،12
2) انفال، 47
3) زخرف، 80
4) انفطار، 10 و 11
5) كافي، ثقه الاسلام كليني، ج 1، ص 183، دار الكتب الاسلاميه
6) الاحتجاج، احمد طبرسي، ج 2، ص 348، نشر مرتضي، مشهد / پيام قرآن، آيت الله مكارم شيرازي و ديگران، ج 6، ص 107 ـ 109، دار الكتب الاسلاميه