پرسش:
در داستان جزيره خضراء آمده كه امام زمان(عليه السلام)در زمان غيبت ، خمس را به شيعيان بخشيده اند و از اين رو، لازم نيست آن ها در دوران غيبت خمس بدهند. لطفاً در اين باره توضيح دهيد.
پاسخ:
با سلام و عرض ادب
در پاسخ به اين سؤال، ذكر چند نكته ضرورى است:
1. داستان جزيره خضراء، واقعيت ندارد و برخى مورّخان مسلمان، آن را يك افسانه دانسته اند.[1] بنابراين مطالبى را كه در اين داستان آمده ـ از جمله بخشيده شدن خمس در دوران غيبت ـ نمى توان پذيرفت.
2. گرچه در نامه اى منسوب به امام زمان(عليه السلام)، آمده است كه: أَمّا الخُمُسُ فَقَدْ اُبِيحَ لِشيعَتِنا وَ جُعِلُوا مِنْهُ فى حِلٍّ اِلى وَقْتِ ظُهُورِ اَمْرِنا[2]؛ خمس تا زمان ظهور، براى شيعيان ما مباح و حلال شده است.» امّا فقهاى شيعه، هرگز به خاطر اين حديث، به مباح شدن خمس در دوران غيبت فتوا نداده اند، زيرا:
الف) سند اين نامه صحيح نيست و در سند آن، افراد نامعلومى مانند محمّدبن محمّد بن عصام كلينى وجود دارند.
ب) مشهور فقها اين حديث را نپذيرفته و به مضمون آن فتوا نداده اند و بنابر قواعد اجتهاد، پذيرش حديثى كه مشهور بر اساس آن فتوا نداده باشند، دشوار است.
ج) در فرض صحّت حديث، نامه امام(عليه السلام)در پاسخ به پرسشى است كه متن آن پرسش به ما نرسيده است و احتمال دارد كه پرسش گر، از مورد خاصّى سؤال كرده باشد و نه همه موارد خمس. در اين صورت، پاسخ امام(عليه السلام)نيز تنها مربوط به آن موردخاص خواهد بود و ديگر موارد خمس را در بر نخواهد گرفت.
د) مباح بودن خمس در دوران غيبت، با حكمت و فلسفه تشريع خمس سازگار نيست. از آن جا كه سادات نيازمند نمى توانند از زكات استفاده كنند چون مخصوص نيازمندان غير سادات است، براى آنان خمس در نظر گرفته شده است. اگر خمس در دوران غيبت بخشيده شده باشد، هزينه زندگى سادات فقير و مستمند از كجا تأمين گردد؟
هـ) در مقابل نامه اى كه بدان اشاره شد، نامه ديگرى از امام زمان(عليه السلام)وجود دارد كه مباح بودن خمس را ردّ مى كند. امام(عليه السلام)در اين نامه مرقوم فرموده اند: امّا آنچه پرسيده اى كه كسى اموالى را كه ما در دست او داريم براى خود حلال مى شمارد، پس [بدان كه]او ملعون است و ما دشمنان او هستيم.»[3]
3. سيره و روش جامعه شيعى از زمان امامان معصوم تا امروز، پرداخت خمس بوده است. پيش از غيبت حضرت مهدى(عليه السلام)شيعيان خمس را به امامان معصوم(عليهم السلام) يا نمايندگان آنان مى پرداختند. در دوران غيبت صغرى نيز خمس، به نوّاب اربعه پرداخت مى شد. در زمان غيبت كبرى هم شيعيان، خمس را به فقيهان جامع الشرايط كه نايبان عام امام زمان(عليه السلام)هستند، مى پردازند. همين سيره و روش جامعه شيعى نشان مى دهد كه پرداخت خمس، هرگز تعطيل نشده است.
[1]. ر.ك: جزيره خضراء افسانه يا واقعيت، علاّمه سيد جعفر مرتضى عاملى، ترجمه سيد محمد سپهرى، مركز انتشارات دفتر تبليغات اسلامى.
[2]. وسائل الشيعه، شيخ حر عاملى، ج 9، ص 549، مؤسسة آل البيت(عليهم السلام).
[3]. وسائل الشيعه، ج 9، ص 540.