استفتائاتی در مورد شکیات در نماز

سؤال 1: شكهایی كه بروز آنها نماز را باطل می‌كند را لطفاً بیان فرمائید؟
جواب: شكهائی كه نماز را باطل می‌كنند هشت تا می‌باشند:
1ـ شك در شماره ركعت‌های نماز دو ركعتی مثل نماز صبح و نماز مسافر، ولی شك در شماره ركعت‌های نماز مستحب دو ركعتی و بعضی از نمازهای احتیاط نماز را باطل نمی‌كند. 2ـ شك در شماره ركعت‌های نماز سه ركعتی.
3ـ آنكه در نماز چهار ركعتی شك كند كه یك ركعت خوانده یا بیشتر. 4ـ آنكه در نماز چهار ركعتی پیش ازتمام شدن سجده دوم، شك كند كه دو ركعت خوانده یا بیشتر. 5ـ شك بین دو و پنج یا دو بیشتر از پنج. 6ـ شك بین سه و شش یا سه و بیشتر از شش. 7ـ شك در ركعت‌های نماز كه نداند چند ركعت خوانده است. 8ـ شك بین چهار و شش یا چهار و بیشتر از شش، چه پیش از تمام شدن سجده دوم باشد یا بعد از آن. (ر.ک توضیح المسائل دوازده مرجع, ج1, م1165)
سؤال 2: شكهائی كه ما نباید به آنها اعتنا كنیم را بیان كنید؟
جواب: شكهائی كه نباید به آنها اعتنا كرد شش قسم است:
1ـ شك در چیزی كه محل بجا آوردن آن، گذشته اشت، مثل آنكه در ركوع شك كند كه حمد را خوانده یا نه.
2ـ شك بعد از سلام نماز. 3ـ شك بعد از گذشتن وقت نماز. 4ـ شك كثیر الشك یعنی كسی كه زیاد شك می‌كند.
5ـ شك امام در شماره ركعت‌های نماز در صورتی كه مأموم شماره آنها را بداند و همچنین شك مأموم در صورتی كه امام شماره ركعت‌های نماز را بداند. 6ـ شك در نماز مستحبی. (ر.ک توضیح المسائل دوازده مرجع, ج1, م1167)
سؤال 3: شك‌هائی كه صحیح هستند و حكم بر آنها مترتب می‌شود را لطفاً بیان فرمائید؟
جواب: در 9 صورت اگر در شماره ركعت‌های نماز چهار ركعتی شك كند، باید فكر نماید، پس اگر یقین یا گمان به یك طرف شك پیدا كرد همان طرف را بگیرد و نماز را تمام كند وگرنه به دستورهائی كه گفته می‌شود عمل نماید و آن نه صورت از این قرار است: 1ـ آنكه بعد از سر برداشتن از سجده دوم شك كند دو ركعت خوانده یا سه ركعت، كه باید بنا بگذارد سه ركعت خوانده و یك ركعت دیگر بخواند و نماز را تمام كند و بعد از نماز یك ركعت نماز احتیاط ایستاده یا دو ركعت نشسته بجا آورد.
2ـ شك بین دو و چهار بعد از سر برداشتن از سجده دوم، كه باید بنا بگذارد چهار ركعت خوانده و نماز را تمام كند و بعد از نماز دو ركعت نماز احتیاط ایستاده بخواند.
3ـ شك بین دو و سه و چهار بعد از سر برداشتن از سجده دوم، كه باید بنا بر چهار بگذارد و بعد از نماز دو ركعت نماز احتیاط ایستاده و بعد دو ركعت نشسته به جا آورد، ولی اگر بعد از سجده اول یا پیش از سر برداشتن از سجده دوم یكی از این سه شك برایش پیش آید می‌تواند نماز را رها كند و دوباره بخواند.
4ـ شك بین چهار و پنج بعد از سر برداشتن از سجده دوم، كه باید بنا بر چهار بگذارد و نماز را تمام كند و بعد از نماز دو سجده سهو به جا آورد ولی اگر بعد از سجده اول یا پیش از سر برداشتن از سجده دوم، این شك برای او پیش آید، بنا بر احتیاط استحبابی به دستوری كه گفته شد عمل كند اگر چه نمازش باطل است و باید دوباره بخواند.
5ـ شك بین سه و چهار، كه در هر جای نماز باشد، باید بنا بر چهار بگذارد و نماز را تمام كند و بعد از نماز یك ركعت نماز احتیاط ایستاده و یا دو ركعت نشسته به جا آورد.
6ـ شك بین چهار و پنج در حال ایستاده كه باید بنشیند و تشهد بخواند و نماز را سلام دهد و یك ركعت نماز احتیاط ایستاده و یا دو ركعت نشسته به جا آورد.
7ـ شك بین سه و پنج در حال ایستاده كه باید بنشیند و تشهد بخواند و نماز را سلام دهد و دو ركعت نماز احتیاط ایستاده به جا آورد.
8ـ شك بین سه و چهار و پنج در حال ایستاده، كه باید بنشیند و تشهد بخواند و بعد از سلام نماز دو ركعت نماز احتیاط ایستاده و بعد دو ركعت نشسته به جا آورد.
9ـ شك بین پنج و شش در حال ایستاده كه باید بنشیند و تشهد بخواند و نماز را سلام دهد و دو سجده سهو به جا آورد. (ر.ک توضیح المسائل امام خمینی(ره), م 1199)
سؤال 4: آیا اطمینان مطلقاً حجت است یا نه؟
جواب: اگر اطمینان صدق كند، حجت است.
سؤال 5: مظنّه در عدد ركعات حكم یقین را دارد یا خیر؟
جواب: در ركعات حكم یقین را دارد. (ر.ک توضیح المسائل دوازده مرجع, ج1, م1234)
سؤال 6: كسی كه شك بین سه و چهار كرده و بنا را بر چهار گذاشت و عمل به وظیفه كرد، بعد از راهی یقین پیدا كرد كه سه ركعت خوانده آیا احتیاج به اعاده دارد یا نه؟
جواب: اگر بعد از نماز احتیاط فهمیده اعاده ندارد. (ر.ک استفتائات امام خمینی(ره) ج1, ص 168, س153)
سؤال 7: آیا كسی كه در یك نمازش شك‌های مختلف می‌كند كثیر الشك هست؟
جواب: اگر سه شك در آن بكند كثیر الشك است. (ر.ک استفتائات امام خمینی(ره) ج1, ص 169, س159)
سؤال 8: كسی كه در مورد ركعت اول و دوم و همچنین سجده اول و دوم؛ كثیر الشك است وقتی كه شك می‌كند بنا را بر كدام یك بگذارد؟
جواب: بنا بر ركعت دوم و سجده دوم بگذارد. (ر.ک استفتائات امام خمینی(ره) ج1, ص 170, س163)
سؤال 9: اگر نفهمیم كه نمازمان را سه ركعت یا چهار ركعت خوانده‌ایم آیا نماز قبول است یا خیر؟
جواب: شك در ركعات نماز دو ركعتی و سه ركعتی مثل نماز مغرب باطل است اما اگر نماز چهار ركعتی می‌خوانید و در آن شك بین سه و چهار كنید وظیفه آن است كه بنا بر چهار بگذارید و نماز را تمام كنید و بعد از نماز یك ركعت نماز احتیاط ایستاده و یا دو ركعت نشسته بخوانید. در نماز احتیاط خواندن حمد كافی است و سوره لازم نیست. و اگر بعد از تمام شدن نماز شك بین سه و چهار پیدا كردید به شك خود توجه نكنید و بگویید انشاء الله تمام خوانده‌ام. (ر.ک توضیح المسائل امام خمینی(ره) م 1165 و1167 و1199)
سؤال 10: اگر در نماز شك داشته باشیم كه یكی از حرف‌های نماز را نگفتیم و در آن شك داشته باشیم باید نماز را بشكنیم و یا اهمیت ندهیم و نماز را بخوانیم؟
جواب: اگر بعد از گذشتن از محل شك كردید به شك خود توجه نكنید و نماز را ادامه دهید ولی اگر در محل عمل شك كنید باید آن را به جا آورید مثلاً اگر در موقع خواندن «قل هو الله احد» در خواندن كلمه‌ای از سوره حمد شك كردید توجه نكنید اما اگر در وقت خواندن آیه‌ای در ادای صحیح یك كلمه شك كردید آن را باید مجدداً به طور صحیح بخوانید. (ر.ک توضیح المسائل امام خمینی(ره) م 1168 و1169)
سؤال 11: در نماز اگر كسی شك كند كه تشهد را خوانده یا نه چه حكمی دارد؟
جواب: اگر در حال برخاستن شك كند كه تشهد را به جا آورده یا نه؟ به نظر برخی از علماء نباید به شك خود توجه كند و برخی می‌فرمایند به جا آورد. به رساله مرجع تقلید خود در باب «شك در چیزی كه محل آن گذشته است» مراجعه فرمائید. (ر.ک توضیح المسائل دوازده مرجع, ج1, م1172)
سؤال 12: اگر كسی در نماز همه‌اش شك كند آیا باید به نماز ادامه دهد یا نه؟
جواب: اگر زیاد شك می‌كند به طوری كه كثیر الشك به حساب می‌آید نباید به شك‌های خود اعتنا نماید. (ر.ک توضیح المسائل امام خمینی(ره) م 1184)
سؤال 13: آیا استفاده از مهره‌هایی كه تعداد ركعات و سجده و ركوع و... را نمایش می‌دهد و برای رفع شكیات به كار می‌رود جایز است یا خیر؟
جواب: مانعی ندارد. (ر.ک استفتائات امام خمینی(ره) ج1, ص 165, س140)
سؤال 14: چنانچه در نماز ظهر شك كنیم كه ركعت چهارم یا پنجم هستیم وظیفه چیست؟
جواب: اگر بعد از سجده دوم شک کنیم بنا را بر چهار می‌گذاریم و سلام می‌دهیم و بعد از سلام دو سجده سهو به جا می‌آوریم. (ر.ک توضیح المسائل دوازده مرجع, ج1, ص674)
سؤال 15: اگر كسی شك كند كه ركنی را بجا آورده یا نه چه باید بكند؟
جواب: چنانچه مشغول تشهد است اگر شك كند كه دو سجده را بجا آورده یا نه، باید به شك خود اعتنا نكند و اگر یادش بیاید كه آن ركن را بجا نیاورده، در صورتی كه مشغول ركن بعد نشده، باید آن را بجا آورد و اگر مشغول ركن بعد شده نمازش باطل است. (ر.ک توضیح المسائل دوازده مرجع, ج1,م1176)
سؤال 16: اگر كسی شك كند كه عملی را كه ركن نیست بجا آورده یا نه چه باید بكند؟
جواب: چنانچه مشغول كاری كه بعد از آن است شده، باید به شك خود اعتنا نكند، مثلاً موقعی كه مشغول خواندن سوره است، اگر شك كند كه حمد را خوانده یا نه، باید به شك خود اعتنا نكند، و اگر بعد یادش بیاید كه آن را بجا نیاورده و صورتی كه مشغول ركن بعد نشده، باید بجا آورد و اگر مشغول ركن بعد شده نمازش صحیح است. (ر.ک توضیح المسائل دوازده مرجع, ج1, م1177)
سؤال 17: اگر كسی بعد از گذشتن و قت نماز شك كند كه نماز خوانده یا نه چه باید بكند؟
جواب: اگر كسی بعد از وقت شك كند یا گمان كند كه نماز نخوانده، خواندن نماز لازم نیست، ولی اگر پیش از گذشتن وقت، شك كند كه نماز خوانده یا نه، یا گمان كند كه نخوانده، باید آن نماز را بخواند. (ر.ک توضیح المسائل دوازده مرجع, ج1, م1180)
سؤال 18: شیوه خواندن نماز احتیاط چگونه است؟
جواب: كسی كه نماز احتیاط بر او واجب است بعد از سلام نماز باید فوراً نیت نماز احتیاط كند و تكبیر بگوید و حمد را بخواند و به ركوع رود و دو سجده نماید پس اگر یك ركعت نماز احتیاط بر او واجب است بعد از2 سجده تشهد بخواند و سلام دهد و اگر2 ركعت نماز احتیاط بر او واجب است بعد از دو سجده، یك ركعت دیگر مثل ركعت اول به جا آورد و بعد از تشهد سلام دهد. نكته‌ایی كه قابل ذكر است آن است كه نماز احتیاط سوره و قنوت ندارد،و باید نیت آن را به زبان نیاورند و احتیاط واجب آن است كه سوره حمد و بسم الله آن را هم آهسته بگویند. (ر.ک توضیح المسائل دوازده مرجع, ج1, م1215 و1216)