«برزخ» از چه زمانی شروع می‌شود؟ و کجاست؟

عالم مردگان از جمله عوالمی است که همواره وقتی با آن مواجه می‌شویم سؤالات و ابهامات بسیاری برای ما به وجود می‌آید و هر فردی علاقه دارد بیشتر از این عالَم بداند چراکه مرگ از جمله مباحثی است که هر فردی روزی با آن دست به گریبان خواهد شد. آنچه در ادامه می‌‌آید بخش نخست از سلسله مباحثی است که به طرح پرسش و پاسخ درباره مرگ و معاد می‌پردازد و از کتاب «عالم برزخ؛ عالم حیات و زندگی» نوشته حجت‌الاسلام اسدالله محمدی‌نیا از پژوهشگران حوزه علمیه قم عنوان می‌شود:
 
از مجموع روایات چنانچه در آیات هم بیان شده، استفاده می‌شود که عالم برزخ و قبر مؤمنان سرشار از نشاط و آرامش و لذت و نشست و برخاست با خوبان است، اما برای گناهکاران و ظالمان جایگاهی است که به خاطر شدت عذاب و نزاع و درگیری هر روز آرزوی مرگ می‌کنند.
 
۱-برزخ از چه زمانی شروع می‌شود؟
انسان به محض اینکه روح از بدنش جدا شد، قیامتش شروع می‌شود که ابتدای قیامت، عالم برزخ است و به عالم برزخ قیامت صغری هم گفته می‌شود بر همین اساس پیامبر اکرم (ص) فرمود:
«إذا ماتَ أحَدُکُم فَقد قامَت قِیامَتُهُ ، یَرى ما لَهُ مِن خَیرٍ و شَرٍّ»
زمانی که یکی از شما می‌میرید، قیامتش برپا می‌شود  و تمام اعمال خوب و بدش را می‌بیند.
و نیز آن حضرت (ع) فرمود:
«المَوتُ بابُ الآخِرَةِ»
مرگ ابتدا و درب ورودی به قیامت است.
 
۲-عالم برزخ کجاست؟
سؤال: عالم برزخی که بیان شد، کجاست؟ آیا در عالم دیگری است که ما اطلاع نداریم و یا در آسمان‌ها و کراتی است که بشر دسترسی به آن ندارد؟!
پاسخ: خداوند برای آگاهی بشر از عالم برزخ، خواب را ایجاد نمود تا بشر عالم قبر و برزخ را متوجه شود به عنوان مثال، وقتی شما در منزل کنار افراد خانواده خوابیده‌اید و خواب‌های بسیار خوشحال کننده و خواب‌های بسیار وحشتناک می‌بینید و بعد برای دیگران تعریف می‌کنید، این خواب‌های خوب یا بد، همان عالم برزخ متصل و در درون شما و در درون همین دنیای شماست، بنابر این می‌توان گفت عالم برزخ در دل و درون همین دنیاست.
همانگونه که انسان به محض خوابیدن در عالم خواب، خواب خوب یا بد می‌بیند، در بهترین مکان‌ها و با  بهترین اقوام و  بستگان هست و از لذیذترین غذاها استفاده می‌کند و یا خواب می‌بیند یا بدترین افراد و وحشتناک‌ترین حیوانات درگیر و به طوری که وقتی از خواب بیدار می‌شود، اثر آن خواب خوب و بد تا مدتی هست، عالم برزخ و قبر هم مثل خواب است، انسان به محض مردن یا در وضع خوبی به سر می‌برد، به طوری که با کسانی که قبل از او مرده‌اند ارتباط برقرار می‌کنند و به گرمی از او استقبال می‌کنند و یا به محض مردن با انواع و اقسام عذاب‌ها روبرو می‌شوند.
بنابر این می‌توان گفت عالم قبر در درون و باطن و ملکوت همین دنیاست و فقط فرقشان در ابتداست. لذا می‌بینیم دو نفر در یک اطاق با هم خواب‌اند، یکی خواب خوب و دیگری خواب بد می‌بیند و فرد سومی که بیدار است مشغول کار خودش است. این سه نفر، سه صورت زندگی دارند و هر سه نفر هم در یک جا هستند، البته همانطوری که قبلا بیان شد، در عالم برزخ فقط روح نیست، بلکه روح همراه با بدن مثالی و بدن مناسب عالم قبر است.
 
۳-علت وجود عالم برزخ چیست؟
هر کاری مراحل دارد، مرحله اول، متوسط، آخر. از این رو یک دفعه از مرحله اول به آخر رفتن گاهی برای انسان شوک‌آور و تعجب برانگیز است؛ انسان از دنیا بخواهد یک دفعه به آخرتی برود که بسیار از جهت ثواب و عقاب فرق دارد به طور طبیعی برای بشر قابل تحمل نیست. خداوند، عالم قبر با آن بدن مثالی و با آن ثواب و عقاب‌های مخصوص عالم برزخ را قرار داده تا بشر از نظر روحی آمادگی پیدا کند. به علاوه درست است که عالم قبر، عالم تکلیف نیست، اما از روایات استفاده می‌شود که انسان مؤمن می‌تواند برخی از کمبودهای دنیایش را در قبر جبران کند.
 
بر همین اساس امام موسی‌بن‌جعفر (ع) فرمود:
هر کس از دوستان و شیعیان ما بمیرد و هنوز به طور کامل قرآن را فرا نگرفته باشد در قبرش به او تعلیم می‌دهند، تا خداوند بدین وسیله درجاتش را بالا برد، چرا که درجات بهشت به اندازه آیات قران است. به او گفته می‌شود. از طرف دیگر علم و آگاهی از عالم قبر و جزئیات آن در حدی که بیان شده نقش بالایی در سازندگی روحی فرد دارد.
 
۴-آیا برزخ جنبه همگانی دارد؟
قرآن کریم می‌فرماید:
«وَیَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ یُقْسِمُ الْمُجْرِمُونَ مَا لَبِثُوا غَیْرَ سَاعَةٍ»
روزی که قیامت برپا می‌شود گناهکاران سوگند یاد می‌کنند که جز ساعتی (و لحظه‌ای در عالم برزخ) توقف نکرده‌اند. (در صورتی که آیه را به معنای ناچیز بودن عالم دنیا و برزخ در برابر قیامت ندانیم).
از این آیه استفاده می‌شود که گروهی در عالم قبر به خواب فرو می‌روند و از زندگی برزخی خود آگاهی ندارند و روز قیامت که به پا می‌شود گویی از خواب بیدار شده‌اند و هزاران سال در قبر را ساعتی می‌پندارند مانند جریان میراندن حضرت «عُزَیر» به مدت صد سال و به خواب رفتن اصحاب کهف به مدت ۳۰۹ سال، به طوری که وقتی بیدار شدند گمان کردند یک روز یا چند ساعت خواب بودند.
و برخی روایات هم به صراحت می‌فرماید: عالم برزخ برای کسانی که ایمان خالص یا کفر خالص‌اند، است اما بقیه مردم به حال خود رها می‌شوند و به آنها توجه نمی‌شود.
 
به امام باقر (ع) گفته شد: «من المسئولون فی قبورهم؟»؛ چه کسانی در قبر مورد سؤال قرار می‌گیرند؟
آن حضرت (ع) در پاسخ فرمودند:
«مَنْ مَحَضَ الْإِیمَانَ مَحْضاً أَوْ مَحَضَ الْکُفْرَ مَحْضاً»
کسانی که ایمان خالص یا کفر خالص‌اند.
راوی سؤال کرد: پس بقیه مردم چه می‌شوند؟
آن حضرت (ع) فرمود:
«وَ الْآخَرُونَ یُلْهَوْنَ عَنْهُم»
بقیه مردم به حال خود رها می‌شوند و به آنان توجهی نمی‌شود.
اما از برخی آیات استفاده می‌شود که برزخ همگانی است و مخصوص دو گروهی که در روایت آمده نیست.
 
قرآن کریم در این مورد می‌فرماید:
«و مِنْ وِرائِهِمْ بَرَزَخُ إِلى یَوْمِ یُبْعَثُونَ»
در پیش روی آنها (مشرکان و گناهکاران) برزخی است تا روز قیامت.

حال با توجه به آنچه ذکر شد، آیا برزخ برای همه هست و یا اینکه برزخ مربوط به دو گروه (ایمان خالص و کفر محض) است؟ راه حل آن چیست؟
رسول خدا درباره آیه مبارکه فرمود:
«یُثَبتُ الّذینَ امنوا بالقول الثابت فی الحَیوة الدُّنیا و فی الاخرة، قال: فی القَبر اذا سُئل الموتی»؛
«خداوند کسانی را که ایمان آورده‌اند به خاطر گفتار و اعتقاد ثابت و پایدارشان ثابت قدم نگه می‌دارد هم در دنیا و هم در آخرت»؛ مراد از آخرت، عالم برزخ است وقتی مردگان سؤال می‌کنند، خداوند آنان را کمک خواهد کرد.
 
چند نکته:
اولاً: با توجه به روایاتی که در مورد فشار قبر آمده که از آنها استفاده می‌شود که فشار قبر عمومیت دارد و برای همگان است.
ثانیاًً: دسته‌ای از روایات می‌فرماید: سؤال در قبر جنبه عمومی دارد.
امام صادق (ع) فرمود:
«البَرزخ القبر، و هُو الثوابُ و العقابُ بین الدّنیا و الآخرة»
برزخ و قبر ثواب و عقاب بین دنیا و آخرت است.
 
کمترین عذاب‌ها
بصیر می‌گوید: به امام صادق (ع) گفتم:
«اَیَفِلت مِن ضِغطَةِ القَبرِ أحَدٌ»
 
آیا کسی از عذاب قبر رهایی دارد؟
امام (ع) فرمود:
«نَعُوذُ بِاللَهِ مِنْهَا؛ مَا أَقَلَّ مَنْ یَفْلِتُ مِنْ ضَغْطَهِ الْقَبْرِ!»
به خداوند پناه می‌بریم از عذاب قبر، عذاب قبر کمترین چیزی است که فرد از آن رهایی می‌یابد.
یعنی عذاب قبر برای همه هست و آن در برابر عذاب‌های دیگر در عالم برزخ، بسیار کم است.
منبع: فارس